ВИЧ илдетине чалдыккан аялдардын саны өсүүдө

“Акыйкат”, 26-август, Жалал-Абад. СПИД оорусу мындан 25 жыл мурун белгисиз болсо азыркы учурда дүйнөдөгү чоң адамдардын өлүмүнүн башкы себептеринин бири болуп калды. Кыргыз Республикасындагы СПИДке, кургак учукка жана безгекке (малярияга) каршы күрөшүү боюнча Глобалдык фонддун маалыматына караганда, бул оору 20 млн. адамдын өмүрүн алган. Адистердин баасы боюнча бул оорунун вирустарына азыркы учурда 34-46 млн. адам чалдыккан. Ал эми республикабыздагы ВИЧ илдетине чалдыккан адамдардын 70 пайызын баңги заттарын ийне аркылуу сайынгандар түзөт.

Жалал-Абад облустук СПИДдин алдын алуу жана ага каршы күрөшүү борборунун башкы дарыгери Эльмира Сатарова жакында АКШга иш сапары менен барып, ал жактагы кесиптештеринин иш тажрыйбасы менен таанышып кайтты. Аталган борбордун башкы дарыгерин сөзгө тартканыбызда азыркы учурда аткарып жаткан иштери жана чет жактан алган таасирлери тууралуу буларга токтолду.

- Эльмира Аскербаевна, азыркы учурда ВИЧ-СПИД илдети боюнча биздин облустагы жана республикадагы кырдаал кандай?
- Албетте азыркы учурда ВИЧ-СПИДдин таркалышынын темпи өлкөдө жогору бойдон калып жатат жана мындай абал биздин облуска да тиешелүү. Айта кетсек, 2009-жылдын 1-июлуна карата Жалал-Абад облусу боюнча 253 жаран ВИЧ илдетине чалдыккан деп каттоодон өтсө, ал эми республика боюнча жалпысы болуп 2417 инсан катталган. Анын ичинен- 2271и Кыргызстандык жарандар. Жынысы боюнча 1689 эркек жана 582 аялзаты катталган. Белгилей кетчү нерсе, акыркы жылдары ВИЧ илдетине чалдыккан аялдардын саны өсүүдө. ВИЧ инфекциясы менен ооруган энелерден төрөлгөн балдардын саны да көбөйүп жатат. Бул ВИЧ-СПИД оорусунун жалпы калк арасына таркап бара жаткандыгын айгинелейт.

- ВИЧ илдетин көбүнчө баңгизатты ийне менен пайдалангандар жуктуруп алышат. Мына ушунун алдын алуу үчүн Сиздер тараптан кандай иштер жүргүзүлүп жатат?
- Чындыгында биздин республикада, ошондой эле облусубуз ВИЧ-СПИДдин таркашы биринчи кезекте баңги заттарды ийне менен сайынууга байланыштуу көбөйүп жатат десем болот. Жалпысынан ВИЧ илдети менен катталгандардын ичинен 1505и же 62,3 пайызы негизинен баңги затын ийне менен сайынуучулар. Албетте, бул маселени чечүү жалгыз эле биздин борбордун, же болбосо жалпы эле медициналык кызматкерлердин колунан келе бербейт. Коомдогу бул терс көрүнүшкө үй-бүлө, мектеп, орто жана жогорку окуу жайлары, күч структуралары: ички иштер министирлиги, баңги заттарга контролдук боюнча агенттиги, дин башкармалыгы, жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органдары, массалык-маалымат каражаттары, бүт коомчулук бирдикте күрөш жүргүзсө гана натыйжа чыгат.

Ошого карабастан, биз баңги заттарды колдонуучулар арасында зыяндуулукту азайтуу боюнча иш-чараларды жүргүзүп келүүдөбүз. Алардын арасында ВИЧ-СПИД маселеси бюнча маалыматтык жана дарыналууга дит коюуну калыптандыруу боюнча иш жүргүзүлүүдө. +кмөттүк эмес уюмдар менен өнөктөштүктө үприцтерди алмаштыруу боюнча программа жүзөгө ашырылууда. Метадон менен алмашуу терапиясын киргизүү жөнүндө маселе каралууда. Бул программалар Эл аралык уюмдар тарабынан каржыланып, ишке киргизилүүдө.

Ошондой эле, баңги заттарды колдонуучулар арасынан каалоочуларды тандап алып, аларды атайын окутуп үйрөтүп, «теңге-тең» ыкмасы менен агартуу иштерин жана таза шприцтер менен камсыз кылуу иштерин жүргүзүп жатабыз.

- ВИЧ илдетинин зыяндуулугун азайтуу багытында кандай иштер жүрүп жатат?
- Кыргыз +кмөтү тарабынан «2006-2010-жылдарга Кыргыз Рес-публикасында ВИЧ-СПИД эпидемиясынын жана анын социалдык-экономикалык залалдарынын алдын алуу» боюнча Мамлекеттик программа иштелип чыккан. Мамлекеттик программанын негизги максаты - Республикада ВИЧ-СПИДдин таркашына чек коюу жана анын биздин коомго болгон социалдык-экономикалык залалдарын төмөндөтүү болуп саналат. Бул максатты ишке ашырууда биздин борбордун кызматкерлери калктын аялуу топторунун арасында иш-чараларды күчөтүүдө. Аялуу топторго: өздөрүнүн жүрүм-турумдарынын өзгөчөлүгүнө байланыштуу ВИЧ инфекциясын жуктуруп алуу коркунучу бар адамдар -баңги затына көз карандылар, түнкү көпөлөктөр же өз денесин саткан кыздар жана алардын кардарлары кирет. Биз ВИЧ-СПИДге чалдыккан жана жапа чеккен адамдарга медициналык жана социалдык колдоо көрсөтүп келе жатабыз.

Атап айтсак, аялуу топтор жана жаштар арасында түшүндүрүү-агартуу иштерин жүргүзүп, ВИЧ-СПИД, сергек мүнөздөгү жашоо, баңгичилик жана жыныстык оорулар жөнүндө маалыматтык-билим берүүчүлүк материалдарды таратабыз. ВИЧ илдетине чалдыккан эне-лерден төрөлгөн балдарга эненин сүтүн алмаштыруучу жасалма азыктар, оорулууларды антиретровирус-тук препараттар менен камсыз кылуудабыз. Ошондой эле, оппортунистик инфекцияга каршы дары-дармектер да бекер берилүүдө. Кошумча лаборатория-инструменталдык жактан изилдөөдөн өтүүгө жардам берүүдөбүз. Бир топ ВИЧ илдетине чалдыгып, бизде каттодо турган жарандарга, жоголгон документтерин калыбына келтирүүгө көмөктөштүк. Мына ушуга окшогон ВИЧ илдетинин зыяндуулугун азайтууга багытталган көптөгөн иштерди аткаруудабыз.

- Сиздерге кайсы Эл аралык уюмдар жардам берип жатышат?
- Бизди кургак учукка жана безгекке (малярияга) каршы күрөшүү боюнча Глобалдык фонд (ГФСТМ) антиретровирустук жана оппортунистик инфекцияга каршы колдонуу-чу дары-дармектер, медициналык каражаттар: үприцтер, контейнерлер, салфетка жана дезинфекция кылуучу каражаттар, презервативдер жана маалымат каражаттары менен камсыз кылууда. Аталган каражаттар облусубуздун дарылоо-алдын алуу мекемелерине да таратылып берилүүдө. Атап айтсак, облустук бириккен ооруканасына, Сузак, Базар-Коргон Ноокен райондоруна жана башка дарылоо мекемелерине жардам көрсөтүлгөн. «Восток-Запад» СПИД Фонду тарабынан биздин борборго Ресурстук борбор ачылып, техникалык жактан жардам көрсөтүлдү. Биздин кызматкерлер тарабынан СААР Эл аралык уюмунун жардамы аркылуу калктын аялуу топторуна жана кош бойлуу аялдар арасында ВИЧ илдетинин таркалышын изилдөө боюнча дозордук эпидемиологиялык көзөмөл жүргүзүлүүдө.

- Жакыда АКШга барып келиптирсиз, ал жактагы баңгизатын колдонуучулар ВИЧ илдетин кайсы жолдор аркылуу көбүрөөк жуктуруп жатышат экен?
- Америка өлкөсүндө ВИЧ-СПИД илдетине чалдыккан адамдар миң-деп саналат. Биз барган Вермонт штатында ВИЧ-СПИДке чалдыккан адамдардын көпчүлүгүн гомосексуалдар түзөт экен. Арасында баңги затты ийне менен колдонуучулар да кездешет. ВИЧ-СПИД илдетинин алдын алуу жана зыяндуулугун азайтуу бюнча көптөгөн программалар иштейт жана +кмөт тарабынан каржыланып турат. Дагы бизден айрымаланып, адам укугу анын ичинде баңгиман болобу же ВИЧ илдетинен жабыркаган оорулуу болобу, укугу катуу сакталып, коомчулук тарабынан аларды басмырлоого, кодулоого жол берилбейт экен.

- Баңгизатты пайдаланууну токтотуу үчүн коомчулуктун мына ушул социалдык ооруга карата ой-пикирин жандандыруу багытында эмне кылуу керек?
- Бул маселе боюнча негизинен бүт коомчулук жалпы иш алып барсак жакшы натыйжа берет. Ушул тармакта иш жүргүзүп жаткан бардык уюмдардын натыйжалуу өз дең-гээлинде иштери бар. Ошентсе да, менин оюм боюнча азыр биз баңги затка көз каранды адамдар менен эмес, ошол баңги заттарды ташып саткан, ошондон пайда көрүп жаткандар менен күрөшүүбүз керек. Телевидение, радио, гезиттер аркылуу да бир топ иш чараларды жасоого болот.

- Алдыда кандай пландарыңыз бар?
- Алдыды бир топ эле пландар бар, негизинен имаратыбыз начар. Ошондуктан, башка имаратка көчсөк деп турабыз. Лабораториябыз материалдык-техникалык жактан чыңдоого муктаж. Азыр бул багытка немецтик өнүгүү банкы тарабынан берилүүчү жардамды күтүп жатабыз. Быйыл ВИЧ-СПИДке каршы күрөшүү жана алдын алуу кызматынын түзүлгөнүнө 20 жыл толот. Буга арналып атайын конференция өткөрүлмөкчү, ушуга даярданып жатабыз.

Маектешкен Анархан Жаңыбаева,
Акыйкат”, 24.08.2009-ж.